Yangın ve Depremin Çocuklar Üzerindeki Etkileri: Travmayı Anlamak ve Başa Çıkma Yöntemleri

Doğal afetler, özellikle yangın ve deprem gibi büyük yıkımlara neden olan olaylar, çocukların zihinsel ve duygusal dünyasında derin izler bırakabilir. Çocuklar, bu tür olayları doğrudan yaşamasalar bile, televizyonda izledikleri veya çevrelerinden duydukları felaket haberlerinden etkilenebilirler. Peki, bu durum çocukları nasıl etkiler? Travmayı nasıl işlerler ve onları nasıl destekleyebiliriz?

1. Yangın ve Depremin Çocuklar Üzerindeki Psikolojik Etkileri

Çocukların yaşlarına ve olayları algılayış biçimlerine bağlı olarak afetlerden etkilenme dereceleri değişir. Ancak genel olarak, aşağıdaki psikolojik tepkileri gösterebilirler:

• Kaygı ve Korku: Çocuklar, yaşadıkları ya da şahit oldukları afetler sonrası güvenliklerinin tehdit altında olduğunu hissedebilirler. Özellikle "Tekrar olur mu?" düşüncesi, sürekli bir endişeye yol açabilir.
• Uyku Problemleri: Gece kabusları, yalnız uyumaktan korkma ya da uykuya dalmada zorlanma gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
• Ayrılık Kaygısı: Ailelerinden veya bakım verenlerinden ayrılmak istemeyebilirler, çünkü onları kaybetme korkusu yaşayabilirler.
• Regresyon (Gerileme Davranışları): Daha önce kazanılmış becerilerde gerileme görülebilir (örneğin, altını ıslatma, parmak emme, bebeksi konuşmalar gibi).
• Öfke ve Huzursuzluk: Kendilerini güvensiz hissettiklerinde, duygularını kontrol etmekte zorlanabilirler ve sinirli, agresif tavırlar sergileyebilirler.

2. Felaketten Etkilenen Ailelerin Çocukları: Travmayı Nasıl İşlerler?

Yangın ya da deprem gibi yıkıcı olaylar yaşayan aileler, psikolojik olarak büyük bir stres altına girerler. Bu stres, çocuklara da doğrudan yansır. Özellikle ebeveynler travmayı işleyemediklerinde, çocukların duygusal güvenliği daha fazla risk altına girer.

• Ebeveynlerin Tavırları Önemlidir: Çocuklar, ebeveynlerinin verdikleri tepkilerden çok şey öğrenirler. Eğer anne-baba büyük bir panik içindeyse, çocuk da olayları daha korkutucu algılar.
• Aile Dinamikleri Değişebilir: Afet sonrası yaşanan ekonomik kayıplar, ev kaybı, taşınma gibi durumlar, çocukların yaşadığı stresin katlanmasına sebep olabilir.
• Rutinlerin Bozulması: Evini veya okulunu kaybeden çocuklar, alıştıkları düzenin yıkılması nedeniyle büyük bir boşluk hissedebilirler.

3. Haberlerden Etkilenen Çocuklar: Bilgi Kirliliği ve Travma

Her çocuk doğal afetleri doğrudan deneyimlemez, ancak televizyon, sosyal medya veya haber kaynakları aracılığıyla felaket görüntülerine maruz kalabilir. Özellikle küçük yaşlardaki çocuklar, gördükleri şeyleri abartılı ve gerçeküstü bir şekilde yorumlayabilirler.

• Sürekli Haber İzlemek Kaygıyı Artırır: Çocuklar, tekrar eden haber görüntülerini sürekli yeni bir felaket gibi algılayabilirler ve bu durum onları daha fazla korkutabilir.
• Empati ve Suçluluk Hissi: Bazı çocuklar, zarar gören insanlara karşı büyük bir empati besleyebilir ve onlara yardım edemedikleri için kendilerini suçlu hissedebilirler.
• Yanlış Bilgilerle Karşılaşabilirler: Sosyal medyada dolaşan yanlış bilgiler, çocukların afetler hakkında korkularını artırabilir ve güvensizlik hissi yaratabilir.

4. Çocukları Travmalardan Korumanın Yolları

Çocukların afet sonrası yaşadığı travmayı en aza indirmek için ailelerin ve bakım verenlerin uygulayabileceği bazı önemli stratejiler vardır.

Güvenli Bir Çevre Oluşturun

Çocukların kendilerini güvende hissetmeleri için öncelikle fiziksel ve duygusal güvenliği sağlamak gerekir.

• Çocukların barınma, beslenme ve sağlık ihtiyaçlarının düzenli olarak karşılandığından emin olun.
• Onlarla sakin ve güven verici bir şekilde konuşarak, her şeyin yoluna gireceğini anlatın.
• Sarılmak, elini tutmak gibi fiziksel temaslarla onların yanında olduğunuzu hissettirin.

Duygularını İfade Etmelerine Yardımcı Olun

Çocuklar yaşadıkları korku ve üzüntüyü anlatamayabilirler, bu yüzden onların duygularını açığa çıkarmalarına yardımcı olun.

• Onlara, nasıl hissettiklerini sorarak konuşmaya teşvik edin.
• “Bu olay seni korkuttu mu? Bunu konuşmak ister misin?” gibi açık uçlu sorular sorun.
• "Korkma, geçti" gibi cümleler yerine, "Bu olayı yaşamak gerçekten zor olmalı" gibi empati gösteren ifadeler kullanın.

Oyun ve Sanat Terapisini Kullanın

Oyun ve sanat terapileri, çocukların travmaları işlemesine yardımcı olabilir.

• Resim yapmalarına, hikaye anlatmalarına veya kuklalarla oyun oynamalarına fırsat verin.
• Oyun hamuru veya legolarla bir "güvenli ev" yapmalarını isteyerek, kendilerini güvende hissetmelerini sağlayabilirsiniz.
• Müzik ve hareket terapileriyle çocukların streslerini azaltmalarına yardımcı olabilirsiniz.

Medya Kullanımını Kontrol Edin

Çocukların afet haberlerinden nasıl etkilendiğini gözlemleyin ve haber izleme sürelerini sınırlayın.

• Çocuklar için uygun, yaşlarına uygun haber kaynakları seçin.
• Gördükleri ve duydukları hakkında konuşarak, yanlış anlamaları düzeltin.
• Onlara umut verici hikayeler anlatın; örneğin, kurtarma ekiplerinin nasıl yardım ettiğini veya insanların nasıl dayanışma içinde olduğunu vurgulayın.

Çocuklar İçin Güvenli Bir Gelecek İnşa Etmek

Yangın ve deprem gibi doğal afetler, çocukların psikolojisi üzerinde uzun vadeli etkiler bırakabilir. Ancak doğru yaklaşım ve destekle, bu travmaların etkileri hafifletilebilir. Ebeveynler ve eğitimciler olarak, çocuklara güvende olduklarını hissettirmek, duygularını ifade etmelerine yardımcı olmak ve afetler hakkında doğru bilgiyi sağlamak, onların bu süreci daha sağlıklı atlatmalarına yardımcı olacaktır.

Çocuklar, gördükleri ve duyduklarından etkilenirler, ancak sevgi ve güven dolu bir ortamda büyüdüklerinde travmalarla baş etme kapasiteleri güçlenir. Bu nedenle, onlara her zaman "Sen güvendesin ve biz senin yanındayız" mesajını vermek en büyük iyileştirici güçtür.

 Ama unutmayın! bu yazı yalnızca bilgilendirme amaçlıdır; çocuklarda oluşan travmaların değerlendirilmesi ve tedavisi için mutlaka bir uzmana başvurulmalıdır.

Bazı önemli akademik çalışmalar ve kitaplar;

1. Travma ve Çocuk Psikolojisi Üzerine Kaynaklar

• Pynoos, R. S., Steinberg, A. M., & Goenjian, A. (1996). Traumatic stress in childhood and adolescence: Recent developments and current controversies. PTSD Research Quarterly, 7(3), 1-7.
• van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Penguin Books.
• Perry, B. D., & Szalavitz, M. (2017). The Boy Who Was Raised as a Dog: And Other Stories from a Child Psychiatrist's Notebook. Basic Books.

2. Doğal Afetler ve Çocukların Psikolojik Sağlığı Üzerine Kaynaklar

• Masten, A. S., & Narayan, A. J. (2012). Child development in the context of disaster, war, and terrorism: Pathways of risk and resilience. Annual Review of Psychology, 63, 227-257.
• La Greca, A. M., Silverman, W. K., Vernberg, E. M., & Prinstein, M. J. (1996). Posttraumatic stress symptoms in children after Hurricane Andrew: A prospective study. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 64(4), 712-723.

3. Oyun Terapisi ve Sanat Terapisi ile Travma Rehabilitasyonu Üzerine Kaynaklar

• Landreth, G. L. (2012). Play Therapy: The Art of the Relationship. Routledge.
• Schaefer, C. E. (2011). Foundations of Play Therapy. Wiley.
• Malchiodi, C. A. (2012). Handbook of Art Therapy. Guilford Press.
• Gantt, L., & Tinnin, L. W. (2009). Support for a neurobiological view of trauma with implications for art therapy. The Arts in Psychotherapy, 36(3), 148-153.

4. Çocukların Medya ve Haberlerden Etkilenmesi Üzerine Kaynaklar

• Cantor, J. (2009). Children’s emotional reactions to news and media coverage of traumatic events. Current Directions in Psychological Science, 18(6), 379-383.
• Comer, J. S., Furr, J. M., Beidas, R. S., Weiner, C. L., & Kendall, P. C. (2008). Children and terrorism-related news: Training parents in coping and media literacy. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 76(4), 568-578.